Depresja czyli wzmożenie smutku, poczucia winy oraz ogólnie negatywna ocena siebie, swojej przeszłości i przyszłości jest jak odcisk palca (T. Jasturn).
Każdy choruje bardzo indywidualnie i potrzebuje autorskiego podejścia pomocowego. Klimat depresyjny opisuje w sposób trafny Cyprian Norwid:
Źle, źle zawsze i wszędzie
Ta nić czarna się przędzie:
Ona za mną, przede mną i przy mnie,
Ona w każdym oddechu,
Ona w każdym uśmiechu,
Ona we łzie, w modlitwie i w hymnie… (Cyprian Norwid, Moja piosnka, Florencja 1844)
Depresyjna filozofia dominuje nad myśleniem, emocjami i działaniem. Trudno jest planować, wstać z łóżka i „wziąć się w garść”. Osoba jest uwięziona w poczuciu niemocy i beznadziejności.
Depresja jest „toksyczna” dla mózgu. Na początku depresji można obserwować trudności w pamięci krótkotrwałej, kłopoty z przerzutnością i podzielnością uwagi. Te pierwsze symptomy powinny pokierować do specjalisty. Nie można ich lekceważyć, bo mogą być jak kula śnieżna, która nabiera rozpędu i staje się coraz większa.
Depresja często współwystępuje z chorobami somatycznymi, takimi jak np. schorzenia układu sercowo-naczyniowego, udary mózgu, cukrzyca, choroby nowotworowe, które również wywierają niekorzystny wpływ na funkcje poznawcze.
Jednym z istotnych celów terapeutycznych w depresji powinna być poprawa jej poznawczego wymiaru, bo subiektywne doznania chorego związane z deficytami poznawczymi mogą być bardzo uciążliwe. Z praktyki wynika, że od pierwszych symptomów często mijają dwa lata, zanim osoba zgłasza się po profesjonalną pomoc. Ważna zatem jest reakcja najbliższego środowiska , aby motywowało do podjęcia leczenia.
Rozróżniamy następujące trudności poznawcze w przebiegu depresji :
• zniekształcenia poznawcze (cognitive biases), rozumiane jako zniekształcone przetwarzanie informacji. Powodują depresyjne błędy myślenia. Są zazwyczaj sztywne, nierealistyczne, mało podatne na wpływ codziennych doświadczeń, a przez to dysfunkcjonalne. Myślenie chorego na depresję jest zdominowane przez negatywne treści, dotyczące siebie, otaczającego świata i przyszłości,
• deficyty poznawcze (cognitive deficits), obejmujące takie obszary jak uwaga, pamięć i uczenie się, funkcje wykonawcze oraz napęd. Deficyty poznawcze zaburzają testowanie rzeczywistości i podtrzymują
„depresyjną filozofię”,
• uwaga w depresji nakierowana jest szczególnie na negatywne bodźce, osoby z depresją lepiej zapamiętują negatywne informacje.
Depresyjna filozofia bardzo utrudnia życie i leczenie. Ma ona wymiar automatyczny i osobie chorującej trudno wyjść z jej błędnego koła. Może przybierać następujące imperatywy:
• Wszystko albo nic, Jeśli nie mogę zdać na najlepszą ocenę, to w ogóle nie ma po co stawać do egzaminu,
• Wybiórcza uwaga, Nie miałem dziś chwili przyjemności ani rozrywki,
• Arbitralne wnioskowanie, Po pierwszym ćwiczeniu z terapii poznawczej pacjent stwierdza „To leczenie nigdy nie da wyników”
• Nadmierne uogólnianie, Wszystko co robię jest złe, ja jestem zły i beznadziejny,
Znaczenie profilaktyki jest absolutnie bezcenne. Warto inwestować w bliskie relacje, rozwijać zainteresowania, motywować się do wysiłku intelektualnego i aktywności fizycznej. Co mogę zrobić dla siebie i swojego dziecka, aby ten dzień był profilaktyką przeciwdepresyjną. Jaki pokarm psychiczny dominuje w mojej rodzinie, pracy, szkole czy małżeństwie. Obdarzanie się uwagą jest skutecznym lekiem.
Agnieszka Kamińska i Joanna Starzecka