Terapia rodzin to forma specjalistycznej pomocy, w której udział bierze cała rodzina. Wynika to z założenia, że rodzina tworzy pewien system, w którym poszczególni członkowie pozostają ze sobą we wzajemnych relacjach i wzajemnie na siebie oddziaływają. Problemy jednego z domowników wpływają na cały system rodzinny. Spotkania rodzinne dają możliwość w bezpieczny sposób wyrażać swoje uczucia i potrzeby.
W jakich sytuacjach warto skorzystać z terapii małżeńskiej?
• kiedy rodzina przeżywa kryzys życiowy, np. śmierć, choroba,
• kiedy w rodzinie pojawiają się trudności we wzajemnych kontaktach,
• kiedy w rodzinie panuje napięcie, pojawiają się kłótnie i nieporozumienia,
• kiedy rodzina zagrożona jest separacją lub rozwodem,
• kiedy rodziców martwi zachowanie dziecka, np. dziecko zaczyna zachowywać się „dziwacznie", inaczej niż do tej pory lub zaczyna się moczyć, przestaje jeść, je raz nadmiernie, a kiedy indziej wcale,
• kiedy rodzice przeżywają trudności wychowawcze, np. dziecko jest wybuchowe, w szkole nauczyciele skarżą się na złe zachowanie
• kiedy rodzice odnoszą wrażenie, że tracą kontakt z dzieckiem lub chcieliby mieć lepszy kontakt z dzieckiem,
Jeśli np. dziecko odmawia pójścia do szkoły to nie jest to tylko problem tego dziecka, ale też rodziców którzy martwią się tą sytuacją, problem rodzeństwa, bo atmosfera w domu może być z tego powodu napięta, bo rodzice mają mniej czasu dla nich skupiając się głownie na problemie brata, czy siostry, itp. Wszyscy członkowie rodziny w jakiś sposób doświadczają tego problemu i związanego z nim bólu. W takiej sytuacji właściwym wydaje się objęcie całej rodziny oddziaływaniem terapeutycznym, bo problem jednej osoby, w jakimś stopniu jest problemem całej rodziny.
Objęcie oddziaływaniem terapeutycznym całej rodziny jest zasadne w sytuacjach, gdy rodzina podświadomie deleguje najczęściej jedno z dzieci do tego, by móc zrzucić na nie, czy uzasadnić i wytłumaczyć całe źródło problemów, typując go jako tego innego, chorego, winnego całej sytuacji i w związku z tym wymagającego naprawy. Delegując tylko takie dziecko do terapii możemy nieświadomie utwierdzić je w takim właśnie przekonaniu to znaczy, że jest chore, słabe, winne, najgorsze itp.
Zdarza się też, że problem dziecka czyli tzw. objawy które prezentuje są skutkiem, jakichś trudności występujących między rodzicami. Wtedy niepokojące objawy, które prezentuje są swoistym SOS informującym o bólu odczuwanym przez jego rodziców, albo próbą ujęcia im tego cierpienia poprzez skupienie na sobie i swoich problemach. I w takich sytuacjach terapia rodzinna jest jak najbardziej wskazana ponieważ członkowie rodziny mają szansę zrozumieć, gdzie tkwi rzeczywiste źródło problemu. W tym przypadku zniwelowanie jest możliwe głównie poprzez zmianę relacji samych rodziców i rozwiązanie ich problemów, trudności.
Terapia rodzinna jest też bardzo pomocna w sytuacjach, gdy problemy dotyczą małych dzieci. One zwykle nie mają motywacji do zmian, ale są bardzo zależne od swoich rodziców i opiekunów. Pamiętając o tym, że w rodzinie wszyscy członkowie oddziaływają na siebie i każde zachowanie wywołuje jakąś reakcję. Śmiało możemy wysnuć wniosek, że zmiana na lepsze w funkcjonowaniu samych rodziców i w ich wzajemnych relacjach, spowoduje pozytywną zmianę w zachowaniu dziecka.
Przebieg terapii
1. Przyjęcie zgłoszenia
Rodzice po wypełnieniu zgłoszenia w Poradni będą zaproszeni na spotkanie z terapeutami, na którym przedstawiają problem. Bezpośrednim skutkiem spotkania jest zaproponowanie rodzinie podjęcia systemowo zorientowanej terapii rodzinnej. W sytuacji, gdy dana rodzina nie może uczestniczyć w terapii rodzinnej (przede wszystkim z powodu występującej w rodzinie przemocy lub uzależnienia od alkoholu, które są okolicznościami wymagającymi zastosowania specyficznych procedur i programów terapeutycznych wykraczających poza zakres terapii systemowej) terapeuci proponują rodzinie kontakt z innymi specjalistami bądź też ośrodkami.
2. Konsultacje wstępne
Rodziny zgłaszające się do Poradni uczestniczą w konsultacji wstępnej (od 1 do 3 spotkań), której celem jest zapoznanie się z problemami, jakie skłoniły rodzinę do szukania pomocy. Terapeuci prowadzący konsultację starają się poznać opinie wszystkich osób uczestniczących w spotkaniu, co pozwala lepiej zrozumieć sytuację rodzinną oraz uzgodnić realistyczne cele terapii. Jeśli w trakcie terapii pojawią się dodatkowe problemy, które wymagają jeszcze innego podejścia, (np. objawy depresyjne u jednego z członków rodziny) wskazane zostaną ośrodki czy osoby, do których można się zgłosić po pomoc. W zależności od specyfiki tego konkretnego problemu rozważa się kontynuację terapii rodzinnej.
3.Terapia
Celem terapii jest zrozumienie problemów rodzinnych, w tym ich genezy, mechanizmów i czynników podtrzymujących. Sesje terapii rodzinnej prowadzone są przez dwóch terapeutów, którzy w zależności od potrzeb konkretnej rodziny stosują różne techniki pracy. Terapeuci starają się być neutralni wobec członków rodziny i nie biorą strony żadnego z nich. Pomagają rodzinie zrozumieć i rozwiązać problem, a nie osądzają, kto jest winien lub kto ma racje. W zależności od problemów, wyznaczonych celów i sposobów pracy na sesje terapeutyczne zaproszeni mogą być członkowie rodzin w różnych konstelacjach (np. kilka osobnych sesji dla dzieci i dla rodziców). Czas trwania terapii i częstotliwość sesji zależą od zgłoszonych problemów i założonych celów. Na ogół spotkania odbywają się co 3-4 tygodnie, jednak w miarę postępu terapii ich częstotliwość może się zmniejszać. Decyzja o zakończeniu terapii podejmowana jest wspólnie przez rodzinę i pracujących z nią terapeutów.
Przewidywane efekty terapii
Skutki terapii nie zawsze są obserwowane w trakcie trwania spotkań. Zdarzają się szybkie ustąpienia zgłaszanych trudności, ale częściej poprawa pojawia się powoli i stopniowo.
• Jednym z podstawowych efektów terapii powinno być (jeżeli jest to w danej sytuacji możliwe) ustąpienie problemu, z jakim zgłosiła się rodzina. Zdarza się nader często, że rodziny oczekują zmian, które nie są możliwe do wprowadzenia, np. jeżeli dziecko ma trudności w nauce, to po pierwszym spotkaniu, a najdalej po drugim mają one zniknąć. Bywa też tak, że zaistnienie zmiany wymaga czasu.
• Częstym rezultatem jest poprawa komunikacji w rodzinie. Domownicy zaczynają być bardziej uważni na to, co mówią do siebie. Wiele osób w trakcie trwania sesji ma okazję po raz pierwszy usłyszeć, jak inni widzą i przeżywają to, co dzieje się w rodzinie. Członkowie rodziny zaczynają mówić do siebie i siebie słuchać.
• Skutkiem terapii może być lepsze rozumienie przez poszczególne osoby motywów swojego działania i działania innych.
• Dla każdego z członków rodziny skutkiem terapii może stać się bardziej adekwatne rozpoznawanie, a także respektowanie własnych i cudzych granic w kontakcie. Granice to swoiste wewnętrzne bariery, dzięki którym kształtujemy nasze relacje z innymi ludźmi. Np. decydujemy o tym, na co pozwalamy innym w kontakcie z nami a co uznajemy za niedopuszczalne lub tylko na co nie chcemy się godzić (np. na zbyt bliski kontakt fizyczny, na używanie pewnych sformułowań, itp.). Granice te powstrzymują również nas przed naruszaniem „przestrzeni psychicznej" innych osób. Jeżeli inni nie przekraczają naszych granic, zazwyczaj czujemy się w ich obecności bezpiecznie.
• Efektem jest również poprawa relacji między członkami rodziny związana z większą życzliwością i szacunkiem dla potrzeb innych osób.
• Rezultatem terapii może stać się poszerzenie wiedzy, jak to, co przeżyli i „wynieśli" ze swoich rodzin dorośli domownicy, wpływa na to, kim są teraz, jak się zachowują i czują.
• Po terapii rodzice zwiększają swoje kompetencje wychowawcze.